top of page
Kay%C4%B1k_S%C4%B1ra_B_edited.png

Projenin Esin Kaynağı 
Sakoleva Tırhandil

Sakoleva Tırhandilin öyküsü

1930'larda Bodrum limanında yelkenli iş kayıkları (Foto: Ali Şengün Arşivi)

Projenin Esin Kaynağı: Geleneksel İş Kayıkları

Bir iş yelkenlisi özellikle dikkatimi çekmişti. Sakoleva yelkenli tırhandil. Bu ikili, tırhandil gövde ve sakoleva arma, muhtemelen tamamen Ege'ye özgüdür... Sonunda 1934 tarihli fotoğrafı bir kez daha incelerken bir karaltı dikkatimi çekti. Bu bir sakolevaydı. Bulmuştum. Böylece Kayık1934 projesi doğdu. 

Projenin bir esin kaynağı Bodrum ve Ege'nin artık var olmayan geleneksel iş yelkenlileri ya da yerel deyişle gayıkları ve onların arasında da özellikle biri. Bu sayfa onun yeniden keşfinin öyküsü.

 

Geleneksel iş yelkenlileri makine döneminden önce sadece yelkenlidirler. Artık bunlardan ne bizde ne de komşu Yunanistan'da kalmış. Motorlu tek tük örnekler dışında. Ama projenin konusu bunlar değil, özgün halleriyle iş yelkenlileri, artık sadece fotoğraflarda görebildiğimiz yelkenliler. 

 

Bir fotoğrafla başladı bu proje diyebilirim. 1980'lerin başında tesadüfen karşılaştığım, kartpostala dönüştürülmüş eski bir fotoğrafla. Hemen olmadı her şey elbette. Yıllar geçti ama sonunda bu sakoleva tırhandil projesi çıktı ortaya.  

Başlangıç

Bodrum Limanı 1930'lar Bodrum Harbor 1930s

1980'lerde satın alınmış ilk fotoğraf. 1930'lar Bodrum Limanı.

Bu iş yelkenlileri, eski fotoğraflar ve onları anımsayan birkaç yaşlı denizci dışında tamamen silinmiştir toplumsal bellekten.

 

İlk fotoğraflar 1980'lerin başında belirdi. Hatırlıyorum, bu tarihlerde ilk kez Cingöz Kırtasiye'de karşılaşmıştım böyle birkaç  fotoğrafla ve hemen birer tane satın almıştım. Hâlâ duruyorlar.

Uzun süre çok fazla fotoğraf yoktu Bodrum'un bu eski yelkenlilerine dair. Son yıllarda özellikle Ali Şengün gibi eski fotoğraf koleksiyoncuları sayesinde bu sayı artmış, bazı çok değerli fotoğraflar çıkmıştır. 

Bu süreç sırasında önemli bir dönüm noktası da 2011 yılında açılmış Bodrum Deniz Müzesidir.

“Bodrum limanı kısır sayılmazdı. Elli, altmış tonluk paraçetalar ve tirhandillerden tutunuz da, sürü kemanbaş ve baltabaş kayıklar dalgalarda oynarlar.”
                                                        
Halikarnas Balıkçısı, Mavi Sürgün

Kırk civarında yelkenli modeliyle açılmıştı müze ve bunların arasında çok sayıda 1930 ve 40'lara ait yelkenli vardı.

 

Bu modellerin ardındaki kişi, Bodrum'un artık aramızda olmayan sayılı tekne ustalarından Ali Kemal Denizaslanı’dır. Yaşlı denizcilerden, fotoğraflardan ve kendi anılarından yararlanarak yapmıştır bunları. 

 

Fotoğraflar ve müzedeki modeller sayesinde Erken Cumhuriyet dönemi Bodrum kayık ve teknelerine dair kaba bir çerçeve çıkmıştı. Ama neyin ne olduğunu anlamak ve yelken armalarını çözmek için bunu daha geniş bir çerçeveye oturtmak gerekiyordu. ​

Bu da Yunanistan'dan geldi. Komşunun çok daha zengin fotoğraf arşivleri ve müzelerindeki bilgiler sayesinde bir anda Bodrum yelkenlileri sırlarını vermeye başlamıştı.

Sakolevalar

Bu araştırma sırasında bir iş yelkenlisi özellikle dikkatimi çekmişti: Sakoleva yelkenli tırhandil.

 

Sakoleva artık hiç bilinmiyorsa da, Ege'nin antik çağdan beri var olmuş en eski yelken armalarındandır. Tırhandilse ilk kez 1600’lerin ortasında belirmiş bir gövde biçimidir. Bu ikili muhtemelen tamamen Ege'ye özgüdür. 

​​

Peki Bodrum'da da olmuş muydu bu sakoleva arma yelkenliler? Evet. Kesinlikle. Fazla fotoğraf yok  ama olanların neredeyse hepsinde demirli sakolevalar görülüyor ve bunlar öyle ufak balıkçı piyadeleri de değil. 

 

Aşağıdaki 1856-59 tarihleri arasında çekilmiş ve Bodrum limanının kale tarafını gösteren fotoğrafta en az iki sakoleva görülüyor. En soldakinde çapraz sereniyle sakoleva yelken apaçık gözüküyor. Hemen yanında serenlerine sarılmış iki de kare yelken var. 

 

Diğer iki ya da üç yelkenlinin ne olduğunu söylemek zor; sadece kare yelkenleri görülüyor. Ama en sağa, kuleyle denizin birleştiği yere baktığımızda, çapraz sereniyle daha ufak ikinci bir sakoleva var. 

Bodrum'da sakoleva yelkenli  A sacoleva sail in Bodrumrk

Bodrum Kalesi'nden bakıldığında limanda sakolevalar. 1850 yılları. Beazley Archive - University of Oxford, Newton's Expedition

Daha geriye de gidebiliyoruz:

 

Osmanlı'ya 1776-1792 tarihlerinde Luigi Mayer adlı bir ressam gelmiş. Britanya Elçisi Ainslie'nin desteğiyle çeşitli kentleri resmetmiş. Bodrum'u da.

 

Aşağıdaki Bodrum tablosunun sağ kenarında büyük bir sakoleva var. Solda ileride de bir veya iki ufak sakoleva daha var. Hem yelkenli hem de kürekliler.

 

Bu resim yapıldığında tam orada bu sakolevalar var mıymış bilemeyiz ama sonuçta tabloda ayrıntılı bir sakoleva arma kayık görüyoruz

Luigi Mayer Bodrum Sakoleva Sacoleva

Bodrum'a yaklaşan bir sakoleva. Luigi Mayer 1776 - 1794

1934 Tarihli Fotoğraf

Demek Bodrum sakolevalara yabancı değilmiş. Ama yirminci yüzyılda durum nedir? 

 

Bu sayfanın kapak fotoğrafı 1930'ların başı. Sakoleva görülmüyor. Başka fotoğraflarda da küçük veya büyük sakolevayla karşılaşmayınca ümidimi yitirmiştim. Meğer daha dikkatli bakmalıymışım.

 

Sonunda 1934 tarihli aşağıdaki fotoğrafı bir kez daha incelerken bir karaltı dikkatimi çekti. Fotoğrafın sol alt köşesine doğru. Sadece bir direk ucu ve seren görülüyordu ama bu bir sakolevaydı. Fotoğrafın o kısmını büyüttüğümde herhangi bir kuşkuya yer kalmamıştı. Bulmuştum.

 

Fotoğraflarda piyade sakolevalarla karşılaşıyordum, bizde tulum yelkenli dedikleri, ama ben onlarla ilgilenmiyordum. Direği biraz daha gerideki türü arıyordum. Bu oydu. Şansıma fotoğrafa tarih de yazılmıştı: 1934. Böylece Kayık 1934 projesi doğdu.

Bodrum_1934.jpg
Kayık1934B.JPG

Sol üstte 1934 tarihli fotoğra. Burada sol alt köşede bir sakoleva gözüküyor. Sağ üst bu sakoleva büyütülmüş görünümü.

Sakoleva Tırhandil

Sakolevamızın gövdesi pek belli değildiyse de tarihsel ve kültürel öneminden dolayı kayığın gövdesini tırhandil olarak seçtim. ​Evet, tırhandil hem Ege hem de Bodrum’da bugün en sık rastlanan geleneksel gövde tipidir ama bu şimdi böyle. Geçmişte daha büyük bir çeşitlilik var.

 

Peki, 1930'larda sakoleva armalı tırhandil var mıydı ya da ne kadar yaygındı? Sorumu Halikarnas Balıkçısı'nın (Cevat Şakir Kabağaçlı) Yatağan adlı yelkenlisinin fotoğrafı yanıtladı. 

“'Yatağan' Girit't hız için yapılmış yedi metre uzunluğunda üç tonluk, kartal burunlu bir tırhandildi. Kırmızı fırtına yelkeni için kısaca bir sereni, alelade rüzgarlara hissa edilecek beyaz yelken için de uzun bir sereni vardı... Yelken yine sakoleviydi.”
                                                           
Halikarnas Balıkçısı, Mavi Sürgün

Ege_Yata%25C4%259Fan_edited_edited.png

Cevat Şakir ve sakoleva arma Yatağan'ı

Sağda görüldüğü gibi, Yatağan bir tırhandil. Armaysa sakoleva: Öne eğik bir direk ve küpeştelerin üzerine yerleştirilmiş sakoleva serenleri.

 

Bu sakoleva Girit'ten gelmiş olabilir ama 1930'larda Bodrum’da. Bu bana yetti: O tarihte Bodrum'da en az bir sakoleva tırhandil varmış. 

 

Yatağan kayıktan ufak, yedi metre. Ben biraz büyüğünü hedefledim, on bir metre. İşte sakoleva tırhandil projesi böyle doğdu.

Kayık1934'ü takip etmek için 

Teşekkürler

Tel: 0537-471-0029

Kayık1934'e Bedenen Yardımcı Olanlar. Ayrıntılı Teşekkürler için bakınız.
Aslı Parlak, Aşkın Karaduman, Bülent Yükselen, Can Karahasan, Devrim Doruk, Ebru Çavuşoğlu, Esin Tekin, Gökhan Yılmaz, Gökay Şenavcı, Haluk Kuşakoğlu, Leyla Yıldız, Muhittin Erkut, Murat Gül, Özlem Yeşilada Binder, Silvana Ege Binder, Songül Yılmaz, Zeynep Dinçer

Kayık1934'e Çeşitli Şekillerde Katkıda Bulunanlar. Ayrıntılı Teşekkürler için bakınız.
Bodrum Belediye Başkanı Ahmet Aras, Bodrum Belediyesi Zabıta Müdürü Deniz Özyıldız, Bodrum Belediyesi Güvenlik Amiri Serkan Kanik, Bodrum Deniz Müzesi Müdürü Selen Cambazoğlu, Ali Dokur, Ali Şenavcı, Ali Şengün, Barbaros Ergene, Bilal Karataş, Cana Üngün, Cem Gür, Çetin Akıncı, Deniz Kılıç, Devrim Devecioğlu, Erol Kurutaş, Fatih Avcu, Gonca Alpan Tursoy, Gökay Şenavcı, Haluk Bener, Hamdi Yörür, Kaan Kurutaş, Mehmet Uyargil, Murat Gül, Mustafa Özkeskin, Nacı Arıcı, Naftotopos.gr, Oğuzhan Ulutaş, Tanıl Tuncel, Thanasis Giannikos, Yaşar Anter, Yusuf Civelekoğlu, Zehra Denizaslanı

Kayık1934'e Maddi Katkıda Bulunan Destekçilerimiz - 119 kişi

Ahmet Demirel, Ali Boltaç, Ali Hakan Albayrak, Ali Sadık Boltaç, Ali Şengün, Arslan Ziylan, Aslı Parlak, Aslı Yurdanur, Aşkın Karaduman, Aycan Kan Ülkü, Aydın Evren Özol, Ayşe Sevinç, Azade Uslu, Behiye Zeynep Aktoğu, Beykan Askan, Burak Dikmenoğlu, Bülent Yükselen, Cahit Arseven, Can Karahasan, Canan Yurdacan, Candan Uca, Cem Turgay, Cemile Turgay,  Değer Altunay, Deniz Boltaç, Devrim Doruk, Ebe Suzan Öztürk, Ebru Çavuşoğlu, Elif Özgen, Esma Doğan, Feyha Karslı, Filiz Askan, Filiz Yavuz, Firuzan Güney, Fuat Aksun, Füsun Bumin, Gamze Özer, Gizem Yurdanur, Gonca Arayıcı, Gökay Şenavcı, Gökçe Altunay Solmaz, Gökhan Kahraman, Gülin Demirok, Gürkan Güney, Güzide Akkün, Haluk Bener, Haluk Kuşakoğlu,  Handan Karakaş, Hüseyin Peker, Ilgaz Doğrul, İpek Boltaç, İsmail Doğan, İştar Gözaydın Savaşır, Jale Alpay, Jale Pasinli, Kaan Kurutaş, Kadiroğlu Salih Öztürk, Kebire Yıldız, Lale Ak, Lale Ferenc Smekal, Leyla Yıldız, Livio Manzini, Marion Feildel, Matthias Müller Senti, Mehmet Kütükoğlu, Mehmet Uyargil, Metin Göncü, Metin Hekimoğlu, Murat Gül, Murat Necioğlu, Murat Özkan, Mustafa Cem, Mustafa Paşalı, Mübeccel Yalçın, Müjgan Bener, Nazan Kemal Gökcan, Necibe Öztürk, Nesip Tolun, Nil Tütüncü, Nuran Akkılıç, Oğuzhan Ulutaş, Osman Can Özcanlı, Osman Özkan, Oya Balkanlı, Oya Yeşilada, Ömer Karahan, Peyman Arpacılar-Köllhofer, Recep Perk, Rengin Binder, Reyhan Alpay, Reyhan Bayındır Gönenç, Rıdvan Demirok, Romain Narcy, Ruşen Germirli, Saadet Coşkun, Sabahaddin Bilsel, Sabahat Hawker, Saliha Düzel, Samer Atasi, Sedef Kaynarkan, Sercan Çağlar Erel, Seval Yeşilada Akbaş, Sevil Bilgenoğlu, Sevinç Gülsayın, Songül Yılmaz, Tankut Ülkü, Tarkan Kahvecioğlu, Tümay Altınsoy Değirmenciler, Utku Özgür Ünlü, Vahdet Ünal, Vedat Zincir, Volkan Demirkan, Yaşar Yılmaz, Yaşare Kılıç, Yerten Kalfa, Yücel Yılmaz, Yücel Ziylan, Yüksel Aymaz, Zeynep Dinçer

Kayık1934'e Malzeme Katkısında Bulunan Destekçilerimiz - 10 kişi

Ahmet Kurt: Bir adet krom admiralti demir, Ahmet Parsoy: Bir adet admiralti demir, Ayhan Güneysu: Atölye için elektrik kablosu, Devrim Doruk: İki büyük ve bir küçük güneş paneli, cankurtaran yelekleri ve biraz halat, Haluk Kuşakoğlu: Kontrol kutusuyla 1 büyük güneş paneli, İş aletleri, Mehmet Çavaş: Bir adet pulluk demiri, rMetin Göncü: İş aleti, Murat Gül: Altı adet çift dilli makara, İş aletleri Nedim Karakartal: 100 kg'lık tonoz, Salih Bingül: Pusula Zehra Denizaslanı: Bir makara halat

Kayık1934'e Lojistik Katkıda Bulunan Kurum veya Şirketler

bodrum-belediyesi-logoB.jpg
BDMingB.jpg
Girit_Dernek.jpeg
Milas Belediyesi.jpg

Logo sırasıyla: Bodrum Belediyesi, Bodrum Deniz Müzesi, Bodrum Girit ve Yunanistan Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği, Milas Belediyesi

Kayık1934'e Maddi Katkıda Bulunan Kurum veya Şirketler

Bodrum-Der.jpeg
main_logo_bottom.png

Logo sırasıyla: Bodrum Kültür Turizm ve Dayanışma Derneği, Arka Ristorante Pizzeria

bottom of page