Kaynak şimdilik bilinmiyor.
Kayık
Neden kayık? Neden projenin adında kayık terimi? Tekne değil, kayık.
Estetik kaygılardan, yani kayık kulağa daha hoş geldiğinden değil. Gerçi sanki kayık daha hoş.
Hem kayık hem de tekne birer gövde terimi. Ama kayık zaman içinde daha fazlası olmuş.
Bugün kayık denince akla ufak bir şey, sandal gelir. Tekne büyüktür. Oysa düne kadar kayıklar da büyükmüş.
Kayık Türkçe ama Yunancaya da kaiki olarak girmiş. Türkçe Orta Asya demek, bozkır demek. Nehirler, göller var ama sonuçta bir deniz dünyası değil. Bir bozkır dili nasıl Yunancaya bu kadar çok benimsediği bir denizci terimi vermiş? İlginç.
Hatta sadece Yunancaya girmemiş. İber yarımadasında da karşılaşıyoruz. Bir bozkır sözcüğü için hiç de küçümsenmeyecek bir yolculuk.
Foto bilgisi eklenecek.
Gouffier 1782.
Etimolojik kökenler çok yararlı olabiliyor ama kayığın kökeni biraz şaşırtıyor.
Kaymak değil, bükülmek var kökeninde. Bildiğiniz bükülmek. Kayığın ilk biçimi kayğuk, uçlarından yukarı bükülmüş deniz aracı demek.
Türkçe, Diyar-Rum kıyılarına vardığında, kuzeyden de Karadeniz'e, karşılaştıkları yelkenlilere, özellikle de ufak, baştan ve kıçtan yukarı kıvrılmış, ortalarında iyice suya yaklaşan çift başlı gövdelere kayık demiş olmalı.
Tekne daha farklı. Başta kıçta kıvrılma, ortada denize yanaşma şart değil. Çift başlı da değildir, genelde kıçta küçük veya büyük ayna vardır. Daha geniş bir hacim yaratma girişimidir.
Erken modern çağda kayıkla tekne arası yelkenliler de var; kıçın güvertede genişletilmesiyle tekneleşmiş kayıklar. Solda ve aşağıda öyle iki yelkenli var.
Ege deniz dünyasında uzun süre kayık baskın. Zamanla tekneler de beliriyor.
Bu çok daha ayrıntılı ve uzun bir tartışma. Zaten projemizin önemli araştırma konularından biri de bu. Şimdilik kayık-tekne farkına değinmekle yetinelim.
Kayık sadece teknik bir terim değildir. Bir de kültürel boyutu vardır. Zaman içinde yerleşmiştir bu kültürel boyutu.
Öyle ki bir süre sonra bazı yerlerde tüm deniz araçlarına kayık denir olmuştur. Hatta sadece gövde değil, tüm deniz aracıdır kastedilen. Bodrum da bu yerlerdendir.
Sanki bir yoldaş, canlı bir şeydir. Tekneyse aksine deniz aracının genel teknik adı olmuştur. Duygusal açıdan kayık kadar yüklü değildir. Bodrumlu bir denizci teknesiyle duygusal bir ilişkiye, daha güçlü bir bağa işaret edeceği zaman hâlâ kayık der.
Bu proje de kayık terimini bu çifte anlamıyla kullanmaktadır. Bir yandan bir gövde terimidir ve tırhandil, perama ve benzerleri birer kayıktırlar.
Diğer yandan kültürel bir anlamı vardır. Sadece deniz aracı olmanın ötesinde bir deniz yoldaşıdır, denizciye yoldaş canlandırılmış bir nesnedir. O yüzden de projeye Tekne 1934 değil, Kayık 1934 dedik.
Gouffier 1782.