İlginç bir fotoğraf çıktı karşıma. İngilizcede tall ship denen yelkenlilerden. Düzgün bir çevirisi oldu mu Türkçeye bilemiyorum, ben yüksek direkliler terimini tercih ederdim. Çünkü burada tall sözcüğünden kastedilen direğin yüksek olması ve zor olan da yüksek direğe geçiştir. Çünkü arma iyice karmaşıklaşır.
İlk önce arma teriminden başlayayım. Bilmeyenler için arma, motorsuz çağda deniz aracının motorudur. Fotoğrafta kırmızının içine aldığım kısım bir yelkenlinin armasıdır, yani yelkenleri kullanarak rüzgârla gitmeyi sağlayan her şey. Yelkenler, direkler, çubuklar, sırıklar, makaralar, halatlar, teller vs.
Arma tasarımı, istenen amaca uygun yelken alanı yaratmak ve bunu en etkili şekilde tüm gövdeye dağıtmaktır. Bunu yaparken de gövdenin su altı merkezi son derece önemlidir. Bu merkez nerededir ve çeşitli seyir türleri sırasında nasıl yer değiştirecektir? Yelken alanının dağıtılması buna göre belirlenir. İlk bakışta bu armanın ikiye bölündüğünü görüyoruz.
Direklerle başlayalım. Üç direkli. Aslında baştaki civadra/baston da bir direktir. Zamanla yataylaşmıştır. Biz diğer üçüyle ilgilenelim. İki tip direk var burada. Öndeki kabasorta tip direk. Üç parçalı. Diğer ikisiyse uskuna direkleri. İki parçalı. Ama her iki parçalı direk uskuna direği olmayabilir. Oranlar önemli. Bizim denizcilik terminolojimizde kırmızıyla gösterilmiş olanlar direktir. Onların üstüne gelenler çubuktur ve farklı adları vardır. İlk çubuk gabya (maviler). İkinci çubuk babafingo (turuncu) olarak adlandırılır.
Tabii sadece direkler yetmez. Yelkenleri açmak için bir de yatay ve çapraz ahşap bileşenler gerekir. Bunların da çeşitli adları vardır: Serenler (kırmızı), gizler (sarı), bumbalar (turuncu). Bir de burada olmayan gönderler ve bastonlar vardır. Aslında bunların hepsi, yelkenlerin cunda ve iskota yakalarını kontrol eden sırıklardır. Bunlar sabit armanın ahşap bileşenleridir.
Peki bu armanın türü, tür adı nedir? Bu kısım zor. O yüzden bu fotoğraf ilgimi çekti. İngilizcede adı barquentine. Bizdeyse barko bestiya. Bu türün özelliği, ön direğinin kare yelkenlerden, yani direğin iki yanına uzanan yelkenlerden, diğer iki direğin de sadece tek bir yana uzanan yelkenlerden oluşmasıdır. Birinciye kabasorta, ikincilere sübye arma deniyor. Bunda ikisi de var. Dolayısıyla melez. Ya da şöyle bir ayrım yapayım. Kare yelkenlerin rüzgâr alan yüzeyleri hep aynı kalır, diğerlerinde değişir. Ama ben buna barko bestiya demekte zorlanıyorum. Neden? O da, yetiştirebilirsem, yarın olsun.
kayık1934 - timuçin binder