Bir üç direkli barko bestiyayla (İngilizcesi barquentine) başladım sabit arma konusuna. İlgi alanım iki direkliler ama üç direkliler bazen daha iyi örnek olabiliyor. Konumuz direklerin adları ve ana yelkenin yeri. Her yelkenlinin bir ana direği vardır. Bu direk üç direklilerde ikinci, yani ortadaki direktir ve grandi olarak adlandırılır. Onun önünde pruva, gerisinde de mizana direkleri vardır.
Genelde Türkçe denizcilik sözlüklerinde grandi ikinci direk veya vasattaki direk olarak tanımlanır. Vasat teknenin orta bölgesidir. Bu tanım üç direkliler için geçerlidir. Gerçi dört ve beş direklilerde de aynı sıralamaya bağlı kalınmış ve grandi hep ikinci direk olmuştur.
Grandi aslında bir yelkenlinin ana direğidir, en büyük yelkenin bulunduğu direktir. Bu yelkenlide ikinci direkteki randa yelkeni ana yelkendir. Yelkenlinin yaklaşık en büyük yelkeni. Meseleye arma tasarımı açısından bakıldığında daha teknik bir tanım mümkün ama onu başka sefere bırakalım.
Üç ve dört direklilerde grandi hep ikinci direktir. Ama ana yelken her zaman grandi direğinde olmayabilir. Özellikle melez armalarda. Örneğin, bu planda mizana (en arka) direğindedir. Beş direklilerdeyse bence teknik açıdan üçüncü direk olmalıdır. Fakat terminoloji elden geldiğince standart ve basit tutulmuştur. Bu kadar teknik yaklaşılmamıştır. Ana yelken bazen başka direğe gitse de direk adları aynı kalmıştır.
Ama iki direklilere geçildiğinde olay değişir. Ana yelkenin yerine göre, grandi ya başta olur, yani sadece grandi ve mizana direkleri vardır. Örneğin keç ve yol/yole armaları. Ya da kıçtadır ve yelkenlimizde sadece pruva ve grandi direkleri vardır. Örneğin uskuna, brig, brigantin ve gulet armaları. Fotoğraftaki gabya uşkuna armalı yelkenlide grandi arka direktir. Ana yelken de oradadır.
Buraya kadar direklerin adlarından bahsettim. Yelkenlilerde her şeyin adı vardır ki, kısa ve net komutlar verilebilsin. Bir de direk türleri vardır. Yelken çağının iki önemli direk türü uskuna ve kabasorta direkleridir. Direk türleri bize o direğin ve hatta yelkenlinin ne tür arması olduğunu, yelkenleri görmemize gerek kalmadan söyleyebilir. Bu görselde grandi direği (arka direk) bir uskuna direği, pruva direğiyse bir kabasorta direğidir. Bir dahaki yazıda direk türleriyle devam...
Kayık1934 - Timuçin Binder